Վարդավարը հայկական ամենասիրված տոներից մեկն է, որը նշվում է Զատկից 98 օր հետո և նվիրված է Աստծո Կերպարանափոխմանը: Սակայն իր արմատներով Վարդավարը հասնում է մինչև հեթանոսական ժամանակներ և այդ պատճառով պահպանել է մի շարք հեթանոսական տարրեր: Այս տոնը հիշեցնում է նաև ռուսական Իվան Կուպալայի, նույնպես հեթանոսական արմատներ ունեցող տոնը:

Ըստ որոշ աղբյուրների, «Վարդավար» բառը առաջացել է «վարդից» և նշանակում է «վարդեր ցանել»: Հեթանոսական Հայաստանում Վարդավարը կապ¬ված էր գեղեցկության և սիրո աստվածուհի Աստղիկի և իր և Վահագն աստծո սիրո հետ պատմության հետ: Վարդեր նվիրելով և ջուր լցնելով Աստղիկը սեր էր տարա¬ծում ողջ Հայաստանով, իսկ Վահագնը, մշտապես պայքարելով չարի դեմ, պաշտպանում էր այդ սերը:

Հին հայաստանում տոնը ուղեկցվում էր ավանդական երգերով, պարերով և խաղերով: Մարդիկ իրա վարդեր էին նվիրում, իսկ սիրահար զույգերը աղավնիներ էին թողնում երկինք: Աստղիկի տաճար էին բերվում վարդերի փնջեր և զոհաբերություններ էին կատարվում:

Ըստ մեկ այլ վարկածի, «Վարդավառ» բառը բաղկացած է «վարդ (ուարդ)»` «ջուր» և «վար»` «լվանալ, ցանել» բառերից, և նշանակում է ջրով ցանել, ջուր լցնել: Այսօր, առաջին բանը, որ հայ մարդը հիշում է այս տոնի մասին խոսելիս, դա ամառվա շոգին բոլորին ջրելն է: Մեզ հասած լեգենդը պատմում է այն մասին, որ հնում մի մեծահարուստ էր ապրում, որը իրեն պատկանող ջրից օգտվելու համար պահանջում էր երիտասարդ գեղեցկուհիներ իրեն ստրկության տալ: Սակայն քաջ պատանի Վարդանը հաղթեց չարագործին և ազատեց բոլոր աղջիկներին: Եվ այդ օրվանից բոլորը սկսեցին միմյանց ջրել` առավոտվանից, առանց ուշադրություն դարձնելու սեռին, տարիքին և հասարակական վիճակին:

Քրիստոնեության ընդունումից հետո ժողովրդի մեջ պահպանվեցին հեթա-նոսական շրջանի շատ սովորույթներ` վարդերով զարդարվելը, ջրելն ու ջրվելը, աղավնիների երկինք արձակելը և այլն: Սակայն եկեղեցին դրանց այլ բացատրու-թյուն տվեց, կապելով այդ սովորույթները Մեծ ջրհեղեղի, Նոյյան աղավնու և այլն բիբլիական դրվագների հետ: Իսկ Վարդավարի ավանդական օրը 6-րդ դարից սկսեց նշվել որպես Աստծո Վերափոխման տոն և անցնում է հունիսի 28-ից օգոստոսի 1-ը ընկած ժամանակահատվածում: