Մեծ տերությունները, Հայկական հարցը դարձնելով միջազգային դիվանագիտության առարկա, ծառայեցնում էին իրենց քաղաքական և տնտեսական շահերին: Հայկական հարցը նրանք քննարկման առարկա էին դարձնում միայն այն ժամանակ, երբ Թուրքիայից ցանկանում էին որոշակի զիջումներ ստանալ: Հասնելով իրենց նպատակին՝ նրանք մոռանում էին հայերի մասին: Նույն քաղաքականությունը նրանք վարեցին նաև 1890-ական թվականներին: Այսպես, Մեծ Բրիտանիայի կառավարող վերնախավը հայտարարում էր, որ եթե չկանխեն ջարդերը, ապա կխայտառակվեն ողջ աշխարհի առաջ: Բայց երբ Մերձավոր Արևելքում մի շարք հարցեր լուծվեցին հօգուտ իրեն, անմիջապես մոռացության մատնեց Հայկական հարցը: Գերմանիան, ձգտելով ուժեղացնել իր ազդեցությունն Օսմանյան Թուրքիայում, մշտապես հանդես էր գալիս սուլթանի պաշտպանությամբ: Օսմանյան Թուրքիայի ամբողջականության պահպանմամբ շահագրգռված էր նաև Ֆրանսիան, քանզի զգալի գումարներ էր ներդրել երկրում: Հետևաբար, նա դատապարտում էր օսմանյան բռնակալության ներքո հեծող ժողովուրդների, այդ թվում՝ հայերի ազատագրական շարժումները: ԱՄՆ-ը ընդհանրապես հրաժարվում էր արծարծել Հայկական հարցը՝ դա հիմնավորելով նրանով, որ իրենք չեն ստորագրել Բեռլինի պայմանագիրը, և որ միջամտությունն «ավելի կվնասի գործին»: Ցարական Ռուսաստանը, մտավախություն ունենալով, թե արևմտահայ ազատագրական շարժումները կարող են իրենց արձագանքն ունենալ Անդրկովկասում, շատ դեպքերում համերաշխվում էր սուլթանի հետ: Այդ իսկ պատճառով հետապնդում էր ազատագրական շարժման գործիչներին, արգելում զինված և զինատար խմբերի անցումը Թուրքիա: Բոլորովին այլ էր համաշխարհային առաջադեմ հասարակայնության վերաբերմունքը հայկական ջարդերի հանդեպ: Նա իր բողոքի ձայնը բարձրացրեց օսմանյան իշխանությունների հայաջինջ քաղաքականության դեմ: Մեծ տերություններից պահանջում էր հանդես գալ հայերի պաշտպանության դիրքերում, գործուն միջոցներ ձեռնարկել ջարդերի դադարեցման համար: Հիշատակության արժանի են ԱՄՆ-ում՝ Մարկ Տվենի, Գերմանիայում՝ Յոհաննես Լեփսիուսի, Ֆրանսիայում՝ Ժան Ժորեսի, Ռուսաստանում՝ Վիկտոր Գոլցևի և շատ ուրիշների անունները: Սակայն նրանց խոսքի ուժը շատ քիչ էր ջարդերը կանխելու կամ մեծ տերությունների անտարբերությունը վերացնելու համար:
|