1860-1870-ական թթ. հայ ժողովրդի քաղաքական ու տնտեսական զարգացման հիմնահարցը առաջնահերթ նշանակություն ստացավ: Հայ գործիչների մի մասը կարծում էր, որ օսմանյան և ռուսական ճնշումներին դիմակայելու համար անհրաժեշտ է պահպանել ազգի ավանդույթները, լեզուն և կրոնը: Ժողովրդի տնտեսական դրության բարելավման հիմնական միջոցները նրանք համարում էին երկրագործության, արհեստների և առևտրի զարգացումը:
Այսպիսի պահպանողական հայացքներ ուներ Գաբրիել վարդապետ Այվազովսկին (1812-1880), որը «Մասյաց աղավնի» ամսագրի խմբագիրն էր: Նա հատկապես պաշտպանում էր կրոնի և եկեղեցու ազգապահպան նշանակության գաղափարը:
Գրեթե նույն քարոզչությամբ հանդես էր գալիս Մարկոս Աղաբեկյանը (1830-1908) իր խմբագրած «Կռունկ հայոց աշխարհին» ամսագրում: Նա ընդդիմադիր տեսակետներ է հայտնել ցարիզմի գաղութային քաղաքականության դեմ, արտահայտել հայ բնակչության բողոքը օսմանյան բռնակալության նկատմամբ: Այս նույն դիրքորոշումն ուներ Պետրոս Շանշյանը (1819-1889), որը հատկապես հանդես եկավ տնտեսական անկում ապրող հայ արհեստավորության դրությունը բարելավելու առաջարկներով: Հայ առաքելական եկեղեցին Շանշյանը համարում էր ազգի գոյության հիմնասյուներից մեկը:
Կ.Պոլսում գործող պահպանողականներից էր Հովհաննես Չամուռճյան-Տերոյենցը (1801-1888), «Երևակ» պարբերականի խմբագիրը: Նա հայտնի է արևմտահայերի սահմանադրության դեմ իր մղած պայքարով, որի հիմքում ընկած էր այն տեսակետը, թե սահմանադրությունը նվազեցնելու է եկեղեցու դերն ազգային կյանքում: Հ. Չամուռճյանը բանավիճել է առաջադիմական գործիչների հետ ժողովրդի քաղաքական վիճակի, կրոնի, եկեղեցու և ազգային լուսավորության շուրջ:
