Նշանավոր այս գաղութը հիմնադրվել է 1779թ. Ղրիմից 12600 հայեր գաղթեցնելու միջոցով։ Ռուսական կառավարությունը կազմակերպեց այդ գաղթը երկրի հարավային տափաստանները բնակեցնելու և տնտեսական կյանքը աշխուժացնելու համար։ Գաղթեցված ղրիմահայերը հանգրվան են գտնում Դոնի տափաստանում և Ա. Դմիտրի (հետագայում Դոնի Ռոստով քաղաք) ամրոցի մոտակայքում հիմնում Նոր Նախիջևան քաղաքը և 5 հայկական գյուղեր։ Եկատերինա II կայսրուհու հատուկ հրովարտակով (1779թ. Նոյեմբերի 14-ին) ղրիմահայերը մեծ արտոնություններ ստացան։ Նրանք հիմնեցին մագիստրատ, որը զբաղվում էր գաղութի դատական, ոստիկանական և գործադիր իշխանության հարցերով։ Այլ խոսքով, նույն դերն էր կատարում, ինչ որ ուրիշ գաղութներում ռաթհաուզը։ Ղրիմի հայերը, օգտվելով տեղի նպաստավոր պայմաններից և պետության ընձեռած հնարավորություններից, զարգացրեցին տնտեսության շատ ճյուղեր։ Գյուղատնտեսության մեջ առաջատար էր հացահատիկային կուլտուրաների, մասնավորապես ցորենի մշակումը։ Հայերը հաջողությամբ զբաղվում էին նաև այգեգործությամբ և բանջարաբուծությամբ։ Նրանք շերամապահության առաջին տարածողներն էին։ Լայն տարածում գտած անասնապահությամբ զբաղվում էին ինչպես գյուղերում, այնպես էլ քաղաքներում։ Նոր Նախիջևանը կարճ ժամանակում դառնում է Հարավային Ռուսաստանի բարեշեն ու նշանավոր քաղաքներից մեկը։ Նոր Նախիջևանում զգալի հաջողության հասան արհեստագործությունը և արդյունաբերությունը։ Արհեստավորներն այստեղ ևս ունեին իրենց համքարությունները, որոնք շատ նման էին Անդրկովկասի հայ համքարություններին։ Արդյունաբերությունից նշանավոր էին հատկապես ճարպահալ, բրդալվաց, ծխախոտի, աղյուսի և այլ ձեռնարկությունները։ Դոնի հայությունը հայտնի էր առևտրական մեծածավալ գործունեությամբ։ Նոր Նախիջևանի գաղութը կարևոր դեր կատարեց հայ մշակույթի ավանդները պահպանելու և զարգացնելու ասպարեզում։ Բազմաթիվ ծխական, իգական, 1880–ական թվականներին հիմնված ժառանգավորաց, արհեստավորական դպրոցների կողքին գործում էր թեմական ուսումնարան։ Հրատարակվում էին բազում թերթեր, լայն տարածում էր գտել թատերական արվեստը։ Դոնի հայության մշակութային կյանքում շատ էական էր իրենց հայրենակիցներ Մ. Նալբանդյանի և Ռ. Պատկանյանի դերը։
| 
