Խորհրդային Միությունում ազատագրական շարժումների ծավալումը վերակառուցման քաղաքականության անմիջական հետևանք էր։ Իր ազգային արժանապատվությունը պաշտպանելու համար առաջինը հանդես եկավ արցախահայությունը։ Վերջինս ամենևին չէր հաշտվել պատմական իր տարածքները Ադրբեջանին բռնակցելու և Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից իրականացվող հակահայկական քաղաքականության հետ։ Արցախահայությունը, հավատալով կուսակցության հռչակած վերակառուցման նոր քաղաքականությանը, պայքար սկսեց սահմանադրական ճանապարհով մայր հայրենիքի՝ Հայաստանի հետ վերամիավորվելու համար։ 1988թ. փետրվարի 20-ին Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի մարզխորհրդի 20-րդ գումարման նստաշրջանը, երկրի Սահմանադրությանը համապատասխան, որոշում ընդունեց։ Մարզխորհուրդը դիմեց Ադրբեջանական ԽՍՀ, Հայկական ԽՍՀ և ԽՍՀՄ Գերագույն խորհուրդներին՝ մարզը Ադրբեջանի կազմից դուրս բերելու և Հայաստանի կազմի մեջ ընդգրկելու մասին։ Հայաստանում և սփյուռքում արցախահայության հետ համերաշխության զանգվածային ցույցերի մեծ ալիք սկսվեց։ Մայրաքաղաքում և հանրապետության բազմաթիվ քաղաքներում, Ղարաբաղում սկսեցին կազմակերպվել բազմահազարանոց հանրահավաքներ։ Սակայն ԽՍՀՄ քաղաքական ղեկավարությունը հենց սկզբից Ղարաբաղյան շարժման նկատմամբ բացասական դիրք գրավեց։ Նա Արցախում և Հայաստանում ընթացող այդ հանրահավաքները որակեց որպես սադրիչ, ծայրահեղական, մի խումբ ազգայնականների պահանջ։ Ղարաբաղյան շարժման հենց առաջին օրից հանրապետության ղեկավարությունը սպասողական դիրք գրավեց և չկարողացավ ներազդել իրադարձությունների ընթացքի վրա։ 1988թ. փետրվարին ստեղծվեց կազմկոմիտե, որը կազմակերպում և ղեկավարում էր բազմահազարանոց ցույցերն ու հանրահավաքները։ Հանրահավաքներին մասնակցում և ելույթներ էին ունենում հայ ականավոր գիտնականներ, մշակույթի և արվեստի գործիչներ, աշխարհահռչակ գիտնական Վիկտոր Համբարձումյանը, բանաստեղծուհի Սիլվա Կապուտիկյանը, արձակագիր Սերո Խանզադյանը, դերասան Սոս Սարգսյանը և ուրիշներ։ Թեև հետագայում հանրապետության կուսակցական նոր ղեկավարությունը (1988թ. մայիսից ՀԿԿ Կենտկոմի առաջին քարտուղար Կարեն Դեմիրճյանին փոխարինեց Սուրեն Հարությունյանը) ջանքեր էր գործադրում շարժումը գլխավորելու, սակայն հաջողության չէր հասնում։ Ղարաբաղյան շարժումը ներդաշնակելու, համակարգելու նպատակով մարտ ամսին ստեղծվեց «Ղարաբաղ» կոմիտեն, որն իր մասնաճյուղերը ստեղծեց հանրապետության շրջաններում։ Հայաստանում և Արցախում ծավալվող իրադարձություններին հետևում և իրենց բարոյական աջակցությունն էին ցուցաբերում ԽՍՀՄ տարբեր ժողովուրդների ճանաչված գործիչներ։
| 
