Զոնդերվանի <<Աղանդների և կրոնական շարժումների մասին>> 16 հատորանոց գրքի խմբագիր դոկտոր Ալան Գոմեսը հատորյակի մաս կազմող իր <<Աղանդները դիմակազերծելիս>> գրքում <<աղանդ>> տերմինի համար աստվածաբանական սահմանում է տալիս ուղղափառ, ավետարանական քրիստոնեական տեսակետից:
<<Աղանդ>> տերմինի շուրջ ավելի մանրամասն տեղեկությունների, ներառյալ սոցիոլոգիական սահմանումների շուրջ կարծիքների համար տես Definitions: Cults, Sects, Alternative Religions.

I. <<Աղանդ>> բառի ակունքը

Ա. Անգլերեն <<Աղանդ>> բառը գալիս է լատիներենի <<cultus>> բառից, որը <<colere>> - <<որևէ աստվածության պաշտել կամ երկպագել>> նշանակող բայի ձևերից մեկն է:
Բ. <<Cultus>> բառն ընդհանուր բառ է, որը նշանակում է երկրպագություն, պաշտամունք` անկախ այն բանից, թե խոսքը մասնավորապես որ Աստծուն է առնչվում:
1. Աստվածաշնչի լատիներեն թարգմանությունը` Վուլգատան, օգտագործում է բառը երկրպագության ընդհանուր իմաստով, անկախ այն բանից, թե խոսքը որ Աստվածությանն է առնչվում, օրինակ` <<Գործք առաքելոց>> գրքի 17-րդ գլխում այն գործածվում է թե կեղծ աստվածների (համար 23) և թե ճշմարիտ Աստծու (համար 25) երկրպագության համար:
2. Բառը գործածվում է նաև քրիստոնեական լատիներեն տեքստերում, որոնցում խոսքը գնում է միակ ճշմարիտ Աստծու մասին:
Գ. Ուստի, հասկանալի է, որ <<աղանդ>> բառը բնականաբար չէր կարող գործածվել մարդկանց կրոնական մի խմբի առնչությամբ, սակայն այս ընդհանուր իմաստը ներկա նպատակի համար չափազանց լայն է:

II. <<Աղանդ>>-ի նախընտրելի սահմանումը

Սույն գրքում մենք կօգտագործենք <<աղանդ>> բառը շատ որոշակի, հստակ, ճշգրիտ կերպով:
Ա. Նախընտրելի սահմանումը

Քրիստոնեության աղանդը մի խումբ մարդիկ են, ովքեր հռչակելով իրենց քրիստոնյա, հարում են հատուկ դավանաբանական մի համակարգի, որն ուսուցանվում է անհատ առաջնորդի, առաջնորդների խմբի կամ կազմակերպության կողմից, պարզ, որոշակիորեն կամ անվերապահորեն մերժում է քրիստոնեական հավատի մեկ կամ ավելի կենտրոնական դոկտրինաները, համոզմունքները, որոնք ուսուցանվում են Աստավածաշնչի 66 գրքերում:

Բ. Նախընտրելի սահմանման հիմնական կետերը

1. <<Քրիստոնեության աղանդը …>>
ա. աղանդը խումբ է, որ դավանաբանորեն շեղվում է <<ծնող>> կամ <<մայր>> կրոնից: Այսինքն աղանդները հեռանում և շեղվում են նախապես հաստատված կրոնից:
բ. Թեև այս գրքի ուշադրության կենտրոնում Քրիստոնեության աղանդներն են, ոչ-քրիստոնեական կրոններից նույնպես աղանդներ են առաջացել:

1. Իսլամի աղանդներն ընդգրկում են Սուֆիսը և Իսլամի ազգը: Թեև այդ խմբերն իրենց հռչակում են մուսուլմանական, դրանք էականորեն շեղվում են Իսլամի ուսմոււնքից, որից իրենք սերվել են:
2. Հինդուիզմի աղանդներն են Հարե Կրիշնան, Ինքնաիրագործման Եղբայր(ակց)ությոնը և Վիվեկանանդան:
գ. Ես միտումնավոր եմ ընտրել <<Քրիստոնեության աղանդ>> արտահայտությունը` նախընտրելով այն <<Քրիստոնեական աղանդ>> արտահայտությունից:
1. Այնպիսի արտահայտություններ, ինչպիսիք են <<Քրիստոնեական աղանդ>>-ը կամ <<Քրիստոնեական աղանդավորական խումբը>>, շփոթեցնող են, որովհետև դրանք ուղարկում են խառն ազդանշաններ:
Շատ քրիստոնյաների համար <<աղանդ>> բառն առնչվում է որևէ խմբի, որը ոչ-քրիստոնեական է: Ուստի, <<Քրիստոնեական աղանդ>> արտահայտությունն օկսյումորոն (օxymoron) է:
2. <<Քրիստոնեության աղանդ>> արտահայտությունը հստակորեն տարբերակում է քրիստոնեությունը և աղանդները, ինչպես նաև ուշադրությունը կենտրոնացնում է աղանդների ածանցյալ բնույթի վրա:

2. <<… մի խումբ մարդիկ են …>>
ա. Ոչ-ուղղափառ տեսակետներ ունեցող մեկ առանձին անհատը աղանդ չի կազմում: Ոչ-ուղղափառ աստվածաբանության հետևորդ անհատը հերետիկոս է, սակայն նա պետք է հետևորդներ ունենա, նախքան մենք կարողանանաք խոսել այդ մասին որպես աղանդի:
1. Որոշ աղանդներ բոլորովին փոքր են, ունեն ընդամենը մի քանի հետևորդներ, մինչդեռ այլ աղանդներ ունեն միլիոնավոր հետևորդներ:
2. Որոշ աղանդներ սկսվելով սակավաթիվ անդամներով, աճել են միլիոնավոր անդամների, օրինակ` մորմոնականությունը, մինչդեռ այլ աղանդներ, որոնք ժամանակին զգալի թվով հետևորդներ են ունեցել, բնաջնջվել են, օրինակ` Շեյքերները:

3. <<… ովքեր հռչակելով իրենց քրիստոնյա…>>
ա. Կարևոր է տարբերակել այն խմբերը, որոնք իրենց հռչակում են քրիստոնյա, և այն խմբերը, որոնք նմանատիպ հայտարարություն չեն անում:
1. Օրինակ, անիմաստ կլիներ խոսել իսլամի մասին որպես քրիստոնեության աղանդի, քանի որ այն իրեն քրիստոնեական չի հռչակում:
Իրականում մուսուլմաններն ընդհանրապես հակաքրիստոնյաներ են: Իսլամը համաշխարհային կրոն է, որը հակադրվում է քրիստոնեությանը, սակայն աղանդ չէ:
2. Եհովայի վկանեըը և մորմոններն, այնուամենայնիվ, իրոք որակվում են որպես քրիստոնեության աղանդներ, քանի որ իրենք իրենց հռչակում են քրիստոնյա, իրականում` միակ քրիստոնեական խումբը երկրի վրա:
բ. Ծանոթություն. Այն խումբը, որն ընդունում է, որ քրիստոնեական չէ, ինչ-որ տեղ վտանգավոր չէ, քանի որ այն պարզապես քրիստոնեության աղանդ չէ:
1. Այն բոլոր համոզմունքների և տեսակետների համակարգերը, որոնք մերժում են Ավետարանը, կեղծ են, և ուստի մարդկանց հեռացնում են Աստվածաշնչի ճշմարիտ Աստծուց:
2. Խնդիրն այն է, որ ոչ բոլոր համոզմունքների համակարգերն են միևնույն կերպով սխալ: Աղանդները կեղծ են, որովհետև պնդում են, թե իրենք են Քրիստոնեության ճշմարիտ ներկայացուցիչները, մինչդեռ բացահայտորեն ոչ-քրիստոնյա կրոնները կեղծ են քրիստոնեության` իրենց մերժմամբ:
գ. Քրիստոնեության աղանդների և բացահայտ ոչ-քրիստոնեական համոզմունքների համակարգերի միջև տարբերակումը լոկ ակադեմիական չէ: Պրակտիկ մակարդակում որևէ մեկը մոտենում է աղանդի անդամին` քրիստոնեական հավատի բուն գաղափարին թշնամաբար տրամադրված անձից տարբեր կերպով:

4. <<… հարում են հատուկ դավանաբանական մի համակարգի…>>
ա. Խումբը պետք է ունենա կրոնական դոկտրինալ համոզմունքների համակարգ, (օրինակ` Աստծո, մեղքի, փրկության մասին), որպեսզի որակվի որպես աղանդ:
բ. Այն խումբը, որը կրոնական հայտարարություններ չի անում, եթե անգամ այլ առումներով արտառոց, տարօրինակ է, աղանդ չէ:
Օրինակ, պատկերացնենք մի ակումբ, որի անդամներն ամեն հինգշաբթի երեկոյան հագնում են եղջերուի եղջյուրներ և կաշվե գուլպաներ: Ակումբի նախագահը կարգի է հրավիրում ժողովը` փչելով հսկայական կորացված փողը: Նախորդ շաբաթվա արձանագրության ընթերցումից հետո ակումբի անդամները 2 ժամ բինգո են խաղում: Ժողովն ավարտվում է ակումբի հիմնով (<<եղջերուն բարի է, տնտեսող և զվարթ բոլորի հանդեպ, ում հանդիպում է>>) և անդամները վերադառնում են տուն: Դե, եթե, մեր երևակայական ակումբը ոչ մի հայտարարություն չի անում Աստծո, մեղքի, փրկության, հանդերձյալ կյանքի մասին և այլն, ապա այդպիսի խումբն անգամ կրոն չէ, և իհարկե, ոչ էլ կեղծ կրոն կամ աղանդ: (Գոմեսը նկատի ունի, որ որոշ ակումբներ, օրինակ` Մասոնական ակումբը, իրականում կրոնական ակումբներ են):
գ. Ասել, թե խումբն ընդունում է դավանաբանական <<համակարգ>>, չի նշանակում, թե այդ համակարգը պետք է լինի խիստ բարդ, կյանքի իմաստություն ձեռք բերած կամ կատարյալ, հիմնավոր:
1. Աղանդավորական համոզմունքների բարդությունը տարբեր խմբերի մոտ տարբեր է:
2. Օրինակ` <<Դիտարանի ընկերություն>>-ը պաշտպանում է բավականաչափ բազմակողմանի դավանաբանական համակարգ, մինչդեռ <<Աստծու զավակներ>> խմբի համոզմունքների համակարգն ավելի քիչ համակարգված և բազմակողմանի է: Այնուամենայնիվ, երկու խումբն էլ ունեն համոզմունքների համակարգ, և այդ համակարգը հակասում է քրիստոնեական հավատին:

5. <<… որն ուսուցանվում է անհատ առաջնորդի, առաջնորդների խմբի կամ կազմակերպության կողմից…>>
ա. Որոշ աղանդներ, ինչպես օրինակ` <<Աստծու զավակներ>> աղանդը, <<Միավորման Եկեղեցի>> աղանդը և <<Դավիդյաններ մասնաճյուղ>> աղանդը որպես ճշմարտության աղբյուր փնտրում են որևէ հեղինակավոր <<մարգարեի>>:
բ. Այլ աղանդներում հեղինակությունը պատկանում է առաջնորդների խմբին կամ մի որևէ կազմակերպության: Օրինակ` Եհովայի վկաները պնդում են, որ Դիտարանի ընկերության ղեկավար մարմինն այն <<հավատաարիմ և խոհեմ ստրուկն է>>, որը <<դավանաբանական սնունդ է բաշխում ժիշտ ժամանակին>>:

6. <<… պարզ, որոշակիորեն կամ անվերապահորեն մերժում է քրիստոնեական հավատի մեկ կամ ավելի կենտրոնական դոկտրինաները, համոզմունքները…>>
ա. Քրիստոնեական հավատի <<կենտրոնական դոկտրինաները, համոզմունքներն>> այն դոկտրինաներն են, որոնք քրիստոնեական հավատը դարձնում են քրիստոնեական հավատ և ոչ թե այլ բան:
1. <<Քրիստոնեական հավատ>> արտահայտության նշանակությունը նման չէ մոմե քթի, որը կարելի է ծռմռել` տալու դրան այն իմաստը, ինչը որ խոսակիցը կցանկանար, որ այն ունենար:
2. Քրիստոնեական հավատը որոշակի բովանդակությամբ համոզմունքների որոշակի համակարգ է (Հուդա 3):
3. Որոշակի քրիստոնեական դոկտրինաներ կազմում են հավատի բուն էությունը, կորիզը:
Կենտրոնական դոկտրինաներն ընդգրկում են Սուրբ Երրորդությունը, Քրիստոսի աստվածությունը, մարմնական հարությունը, Քրիստոսի ապաշխարությունը խաչի վրա և հավատի շնորհով փրկությունը: Այս դոկտրինաներն այնպես սերտորեն են կազմում քրիստոնեական հավատի էությունը, որ դրանցից որևէ մեկի անջատումը հավասար է համոզմունքների համակարգը ոչ-քրիստոնեական դարձնելուն:
4. Սուրբ Գիրքը սովորեցնում է, որ վերոհիշյալ դոկտրինաները կենտրոնական կարևորություն ունեն (Մատթեոս 28:19; Հովհաննես 8:24; Ա կորնթացիներ 15. Եփեսացիներ 2:8-10):
5. Քանի որ այդ կենտրոնական դոկտրինաներն են որոշում քրիստոնեության բնույթը, որևէ մեկը չի կարող փրկվել և մերժել դրանք:
6. Կենտրոնական դոկտրինաները չպետք է շփոթել անկարևոր, մակերեսային հարցերի հետ, որոնց շուրջ քրիստոնյաները կարող են համաձայն չլինել:
Անկարևոր, այսինքն` ոչ-էական դոկտրինաներն ընդգրկում են այնպիսի հարցեր, ինչպես օրինակ` մկրտության մեթոդը կամ եկեղեցու ղեկավար մարմնի կառույցը: Օրինակ` մարդը կարող է սխալվել <<բանտարկված հոգիների>> ինքնության շուրջ (Ա Պետրոս 3:19) և դեռ գնալ դրախտ, սակայն չի կարող մերժել Քրիստոսի Աստվածության շնորհով փրկությունը (Հովհաննես 8:24) և փրկվել:
7. Բոլոր քրիստոնեական հարանվանությունները` Հռոմեակաթոլիկ, Արևելյան Ուղղափառ թե Բողոքական, համաձայն են հիմնական խնդիրների շուրջ: Ուստի, համեմատաբար փոքր տարաձայնություններն իրական քրիստոնեական հարանվանությունների միջև չեն կարող օգտագործվել` վիճելու` թե չկա հիմնարար դավանաբանության օբեկտիվորեն ճանաչված այն կորիզը, որը փոխարինի քրիստոնեական հավատին:
բ. Աղանդները մերժում են քրիստոնեական հավատի առնվազն մեկ կենտրոնական դոկտրինա:
1. Անգամ մեկ կենտրոնական դոկտրինայի մերժումը բավական է, որպեսզի համոզմունքների համակարգը դառնա աղանդավորական:
2. Աղանդներին բնորոշ է մերժել մեկից ավելի կենտրոնական դոկտրինա:
Սա հազիվ թե զարմանալի լինի, քանի որ որևէ առանձնահատուկ դոկտրինայի մեկնաբանություն իր ազդեցությունն է ունենում համակարգի այլ դոկտրինաների վրա: Օրինակ` եթե որևէ խումբ մերժում է, որ մարդիկ փրկության կարիք ունեն, ապա այն հավանաբար կարող է նաև վերաիմաստավորել Քրիստոսի մահը խաչի վրա:
գ. Որոշ աղանդներ հստակորեն մերժում են քրիստոնեական հավատի կենտրոնական դոկտրինաները:
1. Եհովայի վկաները կրքոտ և վճռականորեն մերժում են Սուրբ Երրորդության դոկտրինան (Տես նրանց կողմից լայնորեն շրջանառվող գրքույկը. <<Պետք է արդյո՞ք հավատալ Սուրբ Երրորդությանը՚> որը հանդես է գալիս ընդդեմ այդ դոկտրինայի):
2. <<Միջազգային Ճանապարհ>> աղանդի հիմնադիր Վիկտոր Պոլ Վիերվիլը գրեց <<Հիսուս Քրիստոս Աստված չէ>> վերնագրված գրքույկը:
3. Այլ աղանդներ բացահայտորեն մերժում են կենտրոնական դոկտրինաները:
դ. Որոշ աղանդներ թողնում են ուղղափառության տպավորություն, սակայն այնպես են վերաիմաստավորել իրենց տերմինոլոգիան, որ դոկտրինայի միայն անունն է ուղղափառ:
ե. Օրինակ` Մորմոնները խոսում են իրենց <<Երկնային Հոր>> մասին այնպես ինչպես քրիստոնյաները, սակայն նրանց Երկնային Հայրն իրականում բարձրաստիճան մի անձավորություն է, այլ ոչ թե Աստվածաշնչում հիշատակված Աստված:

7. <<… որոնք ուսուցանվում են Աստվածաշնչի 66 գրքերում…>>
ա. Որոշ աղանդներ ավելացումներ են կատարում Սուրգ Գրքի հայտնությունը: Նրանք կարող են դա անել մարգարեությունների միջոցով կամ Աստվածաշնչին նոր գրքեր ավելացնելով:
բ. Աստվածաշնչի 66 գրքերն են միակ ճշմարիտ ներշնչված գրքերը, որոնցից մարդը կարող է ստանալ քրիստոնեական ուսմունքը:
1. Դրանք կազմում են կանոնը, որը նշանակում է <<ստանդարտի կանոն>>, ընդդեմ որի բոլոր դոկտրինաները պետք է կշռադատվեն:
2. Կանոնը փակված է, այսինքն ոչ մի լրացուցիչ գրքեր չեն կարող հավելվել դրան: Հավատը <<մեկընդմիշտ վստահվել է սրբերին>>: (Հուդա 3)

Վերոհիշյալ տեղեկատվությունը բերված է դոկտոր Ալան Գոմեսի <<Աղանդները դիմակազերծելիս>> գրքից, որը մասն է Զոնդերվանի <<Աղանդների և կրոնական շարժումների մասին>> 16 հատորանոց գրքի: